Książka powstała jako komentarz do wykładów: „Sacrum/Profanum w architekturze od pradziejów do masonerii spekulatywnej” i kolejnego: „Symbol na drogach do poznania świata”, które w latach: 2015/16 i 2017/2018 autor miał zaszczyt wygłosić przed Studentami Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zaprezentowane wydawnictwo jest podziękowaniem i spełnieniem obietnicy danej słuchaczom tych wykładów za Ich życzliwe post scriptum kierowane do autora na arkuszach egzaminacyjnych, zwłaszcza, że  Słuchacze uczestniczyli w wykładach z własnego wyboru i reprezentowali różnorakie kierunki studiów.

Z uwagi na trudne dzieje wolnomularstwa polskiego, kolejne delegalizacje trudno było przedstawić koloryt masonerii jedynie na przykładach pochodzących z Polski. Architektura zachowanych w Polsce budynków lożowych jest mocno przekonstruowana. W zasadzie nie spotkałem i nie mogłem służyć przykładem ilustrującym autentyczne, historyczne wnętrze loży wolnomularskiej z ziem polskich. Budynki takie można jeszcze rozpoznać po zachowanych detalach architektonicznych. Niektóre z byłych lóż wolnomularskich są opuszczone i zdewastowane.

Historycznych artefaktów pochodzących z polskich placówek wolnomularskich jest jak na lekarstwo. Wobec powyższego, autor przygotowując wykłady odbył wiele wypraw do muzeów i masońskich ośrodków na świecie.  Niektóre z tych placówek funkcjonują do dzisiaj bez przerw od czasu ich powołania. Wszystkie odwiedzane miejsca poszerzały wiedzę o wolnomularstwie,  ale trzy miejsca były  wyjątkowe. Pierwszym z nich był Paryż. Dwa kolejne ośrodki to Dublin i Detroit. Dublin z najpiękniejszą lożą i Detroit z największym budynkiem wolnomularskiej loży na świecie. 

Trudno jest zawrzeć wiedzę z dwóch cykli wykładów w jednym wydawnictwie zwartym. Podzieliłem zatem informacje, którymi chciałbym się przekazać  w co najmniej trzech częściach. W pierwszej, wolnomularskie artefakty zachowane w Toruniu zostały potraktowane za punkt wyjścia. Poza dekoracjami architektonicznymi znajdującymi się na elewacjach toruńskich kamienic zostały również zaprezentowane artefakty używane przez masonów, w tym wolnomularzy toruńskich. Niektóre zostały przedstawione po raz pierwszy. Artefakty wolnomularskie, to specyficzny rodzaj eksponatów. Są one, zwłaszcza te związane z wolnomularstwem polskim nieczęsto spotykane. W każdej kolekcji muzealnej przyciągają uwagę zwiedzających, a pojawienie się takiego obiektu na rynku antykwarskim zawsze  jest dużym wydarzeniem. Również archiwalia mające związek z wolnomularstwem ziem polskich cieszą się sporym zainteresowaniem. Są one traktowane zarówno jako nośnik konkretnych informacji w nich zapisanych, ale również jako archiwalne artefakty masońskie chętnie pozyskiwane do kolekcji, niezależnie od zawartych w nich treści. 

Wolnomularstwo, masoneria, farmazonia, Sztuka Królewska, stanowią wspólne ponad-europejskie dziedzictwo kulturowe. Toruńskie, artefakty architektoniczne, które przetrwały do dzisiaj w wystroju kamienic, dowodzą, że ślad po tej sukcesji jest czytelny również w Toruniu.

Marek Kołyszko – Pracownik Instytutu Archeologii UMK w Toruniu. W kręgu jego zainteresowań pozostają: staurologia – zwłaszcza krzyże karawakowe, dewocjonalia końca XVI–XVIII wieku, konserwacja zabytków metalowych, monet antycznych, nowe techniki i technologie stosowane w konserwacji zabytków metalowych. Autor kilkudziesięciu zrealizowanych projektów konserwatorskich w kraju i za granicą, m.in. konserwacji „skarbu z Ptolemais” przeprowadzonej w Libii w latach 2008-2009. Autor kilkudziesięciu publikacji. Członek Rady Naukowej do Badań Interdyscyplinarnych Piastowskiego Dziedzictwa Kulturowego Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Zespołu do Badań Średniowiecznego i Nowożytnego Torunia oraz Rady Muzealnej Muzeum Historyczno-Etnograficznego w Chojnicach.